Świderski Jan Zdzisław (1916—1988), aktor, reżyser, dyrektor teatru, pedagog.
Ur. 14 I w Chmielińcu w gub. orłowskiej (Rosja), był synem poślubionych w r. 1907 w Warszawie Wojciecha Zdzisława (ur. ok. 1880), urzędnika pracującego m.in. w Kozienicach (1930) i w cukrowni «Józefów» w Józefowie koło Błonia (1935), oraz Janiny Felicji z Maciejewskich (ok. 1884 — 1963). Rodzina Ś-ego wróciła z Rosji w r. 1919 i osiadła w Warszawie, gdzie Ś. od r. 1926 uczęszczał do humanistycznego Gimnazjum Państw. im. Adama Mickiewicza. Po zdaniu matury w r. 1935 podjął studia na Wydz. Prawa Uniw. Warsz. (z których po roku zrezygnował), a równocześnie uczył się na Wydz. Sztuki Aktorskiej Państw. Inst. Sztuki Teatralnej (PIST). Grał z aktorami zawodowymi w ramach Warsztatu Teatralnego PIST, m.in. 6 VI 1937 w „Gobsecku” W. Hasenclevera (reż. Jerzy Kreczmar). Mimo kilkumiesięcznej przerwy, podczas której leczył chorobę płuc w Zakopanem, ukończył trzyletnie studia w terminie. Po egzaminie publicznym, na którym 22 VI 1938 wystąpił m.in. jako Gustaw w „Ślubach panieńskich” Aleksandra Fredry (reż. Stanisław Stanisławski) i Percinet w „Romantycznych” E. Rostanda (reż. Karol Borowski), Henryk Liński („Światowid” 1938 nr 28) uznał, że Ś. «będzie sobie amancikiem», natomiast życzliwie ocenił go Tadeusz Żeleński-Boy. T.r. został Ś. zaangażowany do Teatru Polskiego w Poznaniu. Debiutując 10 IX w epizodycznej roli służącego w „Spazmach modnych” Wojciecha Bogusławskiego (reż. Jerzy Szyndler), pomylił tekst, co spowodowało istotne niekonsekwencje dramaturgiczne w przedstawieniu. Mimo to został obsadzony w szesnastu sztukach, głównie w rolach amantów, występując jako m.in. Jonval w „Szóstym piętrze” A. Gehriego (reż. Władysław Stoma), Filon w „Balladynie” Juliusza Słowackiego (reż. Szyndler) i Kochanek w „Ich czworo” Gabrieli Zapolskiej (reż. Kazimierz Korecki). Od r. 1939 należał do ZASP.
Po wybuchu drugiej wojny światowej we wrześniu 1939 uczestniczył Ś. w obronie Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej pracował od r. 1940 do poł. r. 1942 w cukrowni w Przeworsku jako dozorca i wagowy, a następnie w Krakowie jako kreślarz w biurze katastralnym; zajmował się też wolnym handlem oraz dodatkowo zarabiał w cukierni. Wczesnym latem 1944 wystąpił z żoną, Lidią Zamkow, w konspiracyjnym przedstawieniu „Freuda teorii snów” Antoniego Cwojdzińskiego we własnej reżyserii. Grano ją, zdaniem Tadeusza Kwiatkowskiego, doskonale i wystawiono czternaście razy; była to rekordowa liczba przedstawień jednej inscenizacji w teatrze podziemnym. Następnie przedostał się przez linię frontu i od sierpnia t.r. przebywał w Białymstoku; na inaugurację tamtejszego Teatru Wojewódzkiego, zorganizowanego przez Mariana Mellera, zagrał 22 IX Przełęckiego w „Uciekła mi przepióreczka” Stefana Żeromskiego (reż. Gustawa Błońska). W zespole białostockim pozostał do listopada, po czym przeniósł się do Lublina i 29 XI jako Pan Młody w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego (reż. Jacek Woszczerowicz) wziął udział w przedstawieniu inaugurującym działalność Teatru WP, zorganizowanego przez Mellera i Władysława Krasnowieckiego. W Lublinie wystąpił również jako Birbancki w „Dożywociu” Fredry (reż. Jan Kreczmar).
Razem z Teatrem WP przeniósł się Ś. na początku r. 1945 do Łodzi, gdzie m.in. powtórzył rolę Pana Młodego, a w „Dożywociu” wcielił się w postać Doktora Hugo. Jako Chopin w „Lecie w Nohant” Jarosława Iwaszkiewicza (sezon 1945/6, reż. Leonia Jabłonkówna) wg Jana Kotta «nikogo nie przypominał, a najmniej już samego siebie». W jedynej premierze Sceny Poetyckiej Teatru WP wystąpił jako Orestes w „Elektrze” J. Giraudoux (reż. Edmund Wierciński). W r. 1946 debiutował w filmie rolą Ryszarda w „Zakazanych piosenkach” (reż. Leonard Buczkowski); w l.n. jego związki z kinematografią były sporadyczne. Zachęcony przez Leona Schillera, podjął w r. 1946 u niego studia reżyserskie w nowo utworzonej PWST (w miejsce rozwiązanego PIST) w Warszawie z siedzibą w Łodzi. W sezonie 1946/7 zagrał m.in. Galińca w „Starym dworku” Adama Ważyka i asystował reżyserującemu przedstawienie Krasnowieckiemu; Edward Csató uznał, że «ten typ ról — bardziej prosty, surowy […] pozwoli mu uwolnić się od nieco manierycznego liryzmu, który mu groził». Po objęciu w r. 1947 dyrekcji Teatru WP przez Schillera zagrał Ś. w jego reżyserii Smitha w „Harry Smith odkrywa Amerykę” (inny tytuł: „Zagadnienia rosyjskie”) K. Simonowa. Po uzyskaniu absolutorium w PWST prowadził tam od r. 1948 zajęcia z gry aktorskiej. Kreowany przez niego Baron w „Na dnie” M. Gorkiego (premiera 9 VI 1949, reż. Schiller), «krańcowy degenerat i chorobliwy psychopata», był wg Mariana Brandysa «wypracowany po mistrzowsku w szczegółach» („Kuźnica 1949 nr 51—52). Ważyk jednak uważał, że rola ta była «koncepcją dowolną, niezwiązaną z miejscem i czasem» („Kuźnica” 1949 nr 28), a Kott nazwał ją manieryczną.
Latem 1949 przeprowadził się Ś. do Warszawy i zatrudnił w kierowanym przez Schillera Teatrze Polskim; został członkiem rady artystycznej Teatru. W dalszym ciągu pracował w PWST, która przeniosła się do stałej siedziby w Warszawie. W Teatrze Polskim powtórzył rolę Barona, za którą t.r. otrzymał drugą nagrodę na Festiwalu Sztuk Radzieckich w Warszawie. Wyspecjalizował się w rolach pełnych oskarżycielskiego patosu, grając w macierzystym teatrze m.in. Majora Sądu Wojskowego w „Sprawie Pawła Eszteraga” S. Gergelya (reż. Ludwik René). W r. 1950 rozpoczął występy w Polskim Radiu. Należał do komisji likwidacyjnej ZASP, a w r. 1950 współzakładał SPATiF (od r. 1952 SPATiF-ZASP), które go zastąpiło; wszedł do Zarządu Głównego Stowarzyszenia. W r. 1950 wstąpił do PZPR; t.r. otrzymał Nagrodę Państwową III st. Na zaproszenie Komitetu ds. Sztuki przy Radzie Ministrów ZSRR, w ośmioosobowej grupie artystów (m.in. Zamkow, Maryna Broniewska, Bohdan Korzeniewski, Halina Mikołajska, Janusz Warmiński) poznawał od 25 XI do 23 XII 1951 teatry Moskwy, Leningradu i Kijowa. Jedynej w l. 1949—55 inscenizacji sztuki Wyspiańskiego w Polsce, wyreżyserowanej przez Ś-ego w r. 1952 w PWST, „Klątwie”, zarzucono na specjalnym zebraniu w lipcu t.r. Koła Twórczego PZPR przy Zarządzie Głównym SPATiF próbę «rehabilitacji scenicznej mistyki». T.r. w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu wyreżyserował Ś. „Męża i żonę” Fredry, a w Teatrze Ludowym w Warszawie sztukę produkcyjną „Kąkol i pszenica” Tadeusza Łomnickiego. W l. 1952—4 był prorektorem PWST; ponownie pełnił tę funkcję w l. 1957—63. Ponadto był od 1 IX 1953 do końca r. 1954, wspólnie z Janem Kreczmarem, kierownikiem artystycznym Teatru Nowej Warszawy; ze studentami PWST wyreżyserował tam „Na dnie”. Jako delegat na II Zjazd PZPR (marzec 1954) reprezentował na nim warszawskie środowisko aktorskie.
Od 1 I 1955 był Ś. aktorem Teatru Domu WP w Warszawie (od czerwca 1957 Teatr Dramatyczny) i do końca sezonu 1955/6 należał do jego kierownictwa artystycznego. Teatr rozpoczął działalność 22 VII 1955 w Pałacu Kultury i Nauki im. Józefa Stalina, wystawiając na inaugurację „Wesele” z Ś-m w roli Poety, w jego oraz Broniewskiej reżyserii. «Był neurasteniczny, wyrafinowany, ironiczny, pełen osobliwego uroku» (J. P. Gawlik). Fragmenty tej inscenizacji pokazała 26 XI t.r. Telewizja Polska. Chętnie wypowiadał się na tematy społeczne i (częściej) artystyczne; miał temperament polemiczny. Na temat nowej organizacji scen zabrał głos na łamach „Teatru”: Wokół decentralizacji. Większa odpowiedzialność, ale i większa swoboda inicjatywy (1955 nr 3). Na nowej scenie występował w różnorodnym repertuarze. W duecie z Mikołajską zagrał m.in. Piotra w „Samotności” Macieja Słomczyńskiego (reż. Zamkow); spektakl wygwizdał na premierze Kott i w recenzji namawiał do tego innych („Przegl. Kult.” 1956 nr 8), przyznając jednak, że «mimo wszystko doskonały był Świderski». Ś. grał także Kreona w „Antygonie” J. Anouilha (reż. Jerzy Rakowiecki), a od 25 VII 1957 jako Stary w „Krzesłach” E. Ionesco (reż. René), «świetnie skomponował rozwój postaci, kierując ją do końcowego wybuchu, mieszającego patos z histerią, ekstazę z żałością» (Csató). Wyreżyserował „Policjantów” Sławomira Mrożka (premiera 27 VI 1958) i zagrał w nich «Więźnia, byłego sportowca, późniejszego adiutanta». W r. 1958 wystąpił jako dziennikarz w polsko-zachodnioniemieckim filmie „Ósmy dzień tygodnia” (reż. Aleksander Ford wg Marka Hłaski, premiera pol. 1983). Jako tytułowy bohater w granym od 2 II 1959 „Romulusie Wielkim” F. Dürrenmatta (reż. Mikołajska i Andrzej Sadowski) był «wszystkim, błaznem i sędzią, niepoważnym cezarem i prawdziwym filozofem» (R. Windyżanka, „Kierunki” 1959 nr 20), a Irena Sławińska uznała, że jego twarz była «tak czułym, tak bogatym instrumentem, że mógłby na nim artysta odegrać wszystko» („Kamena” 1960 nr 6). Wcielając się w r. 1959 w Johna Proctora w „Procesie w Salem” A. Millera (reż. René), ukazał «czysty tragizm wyboru, który przerasta człowieka» (Kott), za to tytułową rolę w „Makbecie” Shakespeare’a (reż. Korzeniewski) sam uznał za najgorszą w swoim dorobku. Grał też Berengera w „Nosorożcu” Ionesco (reż. Wanda Laskowska), Anuczkina w „Ożenku” N. Gogola (we własnej reżyserii) i Traugotta von Friedemana we „Franku V” Dürrenmatta (reż. Konrad Swinarski); w tych ostatnich rolach krytyka dostrzegła coraz wyraźniejsze tony groteskowe. W Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie wyreżyserował „Klątwę” (1958) oraz powtórzył rolę Romulusa we własnej reżyserii (1960). Uwagi na temat aktorstwa zawarł w artykule Aktualne problemy sztuki aktorskiej („Teatr” 1961 nr 16). W r. 1961 debiutował jako reżyser Polskiego Radia słuchowiskiem „Romans prowincjonalny” wg Kornela Filipowicza i zagrał w nim Miłobrzeskiego. T.r. został kierownikiem artystycznym Teatru Dramatycznego, a 27 V 1962 jego dyrektorem (przez pierwszy sezon jako p.o.). Zagrał m.in. Moebiusa w „Fizykach” Dürrenmatta (reż. René), Kossakowskiego w „Księdzu Marku” Słowackiego (reż. Adam Hanuszkiewicz), Quentina w „Po upadku” Millera (reż. René), ponownie tytułową rolę w „Romulusie Wielkim” (reż. René) i Arnolfa w „Szkole żon” Moliera we własnej reżyserii. Namówiony przez Stefana Morawskiego, opublikował w „Studiach Estetycznych” (T. 2: 1965) List otwarty, w którym przedstawił swoje credo artystyczne i poglądy estetyczne. Na początku czerwca 1966 wyjechał z zespołem Teatru Dramatycznego do Jugosławii i wystąpił jako Romulus w Belgradzie i Lublanie. T.r. został w PWST profesorem zwycz. Był w tym czasie nagradzany przez Komitet ds. Radia i Telewizji (1960, 1964, 1965) oraz otrzymał Nagrodę Państwową I st. (1964).
W maju 1966 zrzekł się Ś. dyrekcji Teatru Dramatycznego i związał z warszawskim Teatrem Ateneum im. Stefana Jaracza, kierowanym przez Warmińskiego. W sezonie 1966/7 w „Męczeństwie i śmierci Jeana Paula Marata przedstawionym przez zespół aktorski przytułku Charenton pod kierownictwem pana de Sade” P. Weissa (reż. Swinarski) zagrał Markiza de Sade, w sezonie 1967/8 — profesora Sonnenbrucha w „Niemcach” Leona Kruczkowskiego (reż. Warmiński) i Sieriebriakowa w „Wujaszku Wani” A. Czechowa (reż. Kazimierz Dejmek), a w sezonie 1968/9 Gregory’ego Solomona w „Cenie” Millera (reż. Warmiński). Grając Rejenta w „Zemście” Fredry (reż. Wiesław Mirecki), wystawionej z okazji siedemdziesięciolecia Teatru Zagłębia w Sosnowcu w r. 1967, «chwilami przekraczał wymiar postaci w kierunku patologicznej groteski» (J. Falkowski). Był lektorem w kilku filmach telewizyjnych, m.in. w „Listach Jana Trzeciego” (1967, reż. Jerzy Szeski). Jako członek Komisji Programowej SPATiF uczestniczył 25 II 1968 w posiedzeniu, na którym środowisko teatralne opowiedziało się za wznowieniem „Dziadów” Mickiewicza, wystawionych w reżyserii Dejmka w Teatrze Narodowym w Warszawie i zdjętych na polecenie władz. Wybrany na wiceprezesa na IX Walnym Zjeździe SPATiF w marcu 1970, pozostał nim do r. 1976. Swoimi przemyśleniami podzielił się w tekstach: Aktor — marzenia, myśli, rozterki i Jan Świderski w monologu („Teatr” 1970 nr 13, 14). Z okazji piętnastolecia Teatru Dramatycznego wystąpił 27 XI 1970 na tej scenie jako Cześnik w „Zemście” (reż. Gustaw Holoubek). W r. 1971 wszedł do Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Za swoją najlepszą rolę uznał w tym czasie Marmieładowa w monodramie telewizyjnym z t.r., opartym na motywach „Zbrodni i kary” F. Dostojewskiego, wg własnego scenariusza i we własnej reżyserii. Wg Marii Malatyńskiej zagrał «przedziwny koncert na twarz i ręce. Twarz! Żyjącą, bogatą, rozrastającą się w oczach. […] ręce, kontrapunkt emocjonalny twarzy» („Życie Liter.” 1972 nr 10). W Teatrze Wielkim w Warszawie wyreżyserował w r. 1971 operę „Borys Godunow” M. Musorgskiego. Na trzydziestopięciolecie pracy scenicznej wyreżyserował w r. 1972 w Ateneum ponownie „Na dnie”. We wrześniu 1973 przewodniczył delegacji SPATiF-ZASP na IX Kongresie Fédération Internationale des Acteurs w Sztokholmie. W Ateneum zagrał w r. 1974 m.in. Kapitana Edgara w „Tańcu śmierci” A. Strindberga (reż. własna i Zygmunta Tobiasza), a w Teatrze Współczesnym w Warszawie w r. 1975 odtworzył tytułowego „Jana Gabriela Borkmana” H. Ibsena (reż. Aleksander Bardini). Ogłosił w dwutygodniku „Teatr” (1975 nr 21) przemówienie pt. Pamięci Konrada Swinarskiego oraz swoje poglądy na system polskiego szkolnictwa teatralnego (1976 nr 5), opowiadając się m.in. za szkołami przyteatralnymi i średnimi szkołami zawodowymi. Rolę Cześnika zaprezentował na początku r. 1976 w czasie tournée po USA i Kanadzie. Występując w Ateneum od r. 1977 jako „Wielki Fryderyk” Adolfa Nowaczyńskiego (reż. Józef Gruda), odwoływał się «w bardzo dosłowny sposób do tradycji wielkich kreacji, idących od Solskiego» (M. Fik). W r. 1980 wystąpił tam także jako Peachum w „Operze za 3 grosze” B. Brechta (reż. Ryszard Peryt). Dla Teatru Polskiego w Warszawie wyreżyserował t.r. „Pana Geldhaba” i zagrał w nim tytułową rolę.
Ś. wyreżyserował wiele spektakli w Teatrze Telewizji, m.in.: „Świeczka zgasła” (1961), „Pana Geldhaba” (1968, zagrał też rolę główną), „Zemstę” (1972), „Rewolwer” (1977, zagrał Barona Mortarę), „Męża i żonę” (1978) Fredry, „Wroga ludu” (1972), „Heddę Gabler” (1974) i „Dziką kaczkę” (1976, zagrał Werlego) Ibsena, a także „Niemców” (1974) i na koniec „Klątwę” (1979). Występował również w przedstawieniach Teatru Telewizji innych reżyserów, m.in. jako Higgins w „Pigmalionie” G. B. Shawa (1959, reż. Broniewska), Adolf w „Scenach dramatycznych z «Dziadów»” (1959, reż. Hanuszkiewicz), tytułowy bohater w „Świętoszku” Moliera (1962, reż. Tadeusz Byrski), Senator w „Ladacznicy z zasadami” J. P. Sartre’a (1964, reż. Jan Bratkowski) i Traps w „Przygodach pana Trapsa” Dürrenmatta (1965, reż. Swinarski). W r. 1969 zagrał Wojewodę w „Mazepie” Słowackiego (reż. Holoubek), o którym Raszewski napisał: «Wojewoda z początku bardzo dobry, pod koniec brakło mu grozy, której [Ś.] nie ma w swoich rejestrach». W r. 1973 otrzymał nagrodę ministra kultury I st., a w r. 1976 ponownie Nagrodę Państwową I st. Ostatnią rolę w Teatrze Telewizji, Ojca w „Niespodziance” (we własnej reżyserii), zagrał w r. 1977. Ogłosił w „Trybunie Ludu” teksty: Marzę o „Komedii Polskiej” (1975 nr 152) i Najważniejsze: wiedza o człowieku (1976 nr 12).
W r. 1981 przeszedł Ś. na emeryturę i zapewne t.r. wystąpił z PZPR. Uczestniczył w Kongresie Kultury Polskiej, przerwanym 13 XII wprowadzeniem stanu wojennego. Jego dorobek sceniczny został w r. 1982 utrwalony w filmie dokumentalnym „Doświadczanie siebie. O aktorstwie Jana Świderskiego” (reż. Krzysztof Domagalik). Po przebyciu kilku zawałów serca występował w l. osiemdziesiątych znacznie rzadziej. W Teatrze im. Osterwy w Lublinie w reżyserowanej przez Ignacego Gogolewskiego „Zemście” zagrał w r. 1984 Cześnika, w Teatrze na Woli odtworzył profesora Sonnenbrucha w „Niemcach” (reż. Andrzej Rozhin), a w Teatrze Ateneum Ojca w „Trans-Atlantyku” wg Witolda Gombrowicza (reż. Andrzej Pawłowski). Do r. 1987 wystąpił w ponad stu słuchowiskach Polskiego Radia, m.in. jako Sherlock Holmes w „Studium w szkarłacie” wg A. Conan-Doyla (1956, reż. Andrzej Łapicki), Łaciak w „Particie na instrument drewniany” Stanisława Grochowiaka (1962, reż. Bardini), Joachim Peters w „Niemcach” (1963, reż. Rakowiecki), Stary aktor w „Wyzwoleniu” Wyspiańskiego (1980, reż. Henryk Rozen), Julo w „Domu przy wiadukcie” Wandy Majerówny (1987, reż. autorka); powtórzył też we własnej reżyserii kilka ról, które wcześniej grał w teatrze, m.in. Geldhaba (1970) i Cześnika (1974).
W r. 1985 zakończył Ś. pracę pedagogiczną w warszawskiej PWST. Na swój benefis z okazji siedemdziesiątych urodzin zagrał w Teatrze Ateneum Firsa w „Wiśniowym sadzie” Czechowa (reż. Warmiński): «Gra grymasem, gestem. Coś niezrozumiale mruczy, rozdziawia usta w „niedosłyszącym grymasie” twarzy. Grzeje starość w blasku rodzinnego ciepła» (E. Gałązka, „Tak i nie” 1986 nr 41). Była to jego ostatnia rola teatralna. W r. 1987 wyreżyserował „Króla” G. Caillaveta, R. Flersa i E. Arene’a w warszawskim Teatrze Kwadrat oraz „Niespodziankę” na Scenie na Piętrze w Poznaniu. W filmie telewizyjnym zagrał jeszcze jako Tomasz w „Pożegnaniu cesarzy” (1988, reż. Roman Załuski).
Ś. był uważany za kontynuatora wielkiej tradycji realistycznej, następcę Ludwika Solskiego, Kazimierza Kamińskiego i Kazimierza Junoszy-Stępowskiego, za mistrza «transformacji, „zagubienia się” pod portretem postaci» (A. Żurowski). «Znajdował urodę ciała i zalety umysłu […] w wynaturzeniach, których formą najczęściej spotykaną jest starość» (Czanerle), chętnie też grywał ludzi z marginesu. Ważniejsza była dla niego rola, nawet epizodyczna, niż ranga literacka sztuki. Jego metoda polegała «na tworzeniu figur niejako od zera, na wyposażaniu ich w stworzone, fikcyjne osobowości, w wymyślone do najdrobniejszego szczegółu struktury fizyczne; sam chętnie ukrywał się poza swoimi postaciami, był rad, kiedy widziano na scenie raczej króla Fryderyka czy cesarza Romulusa, aniżeli pana Świderskiego» (M. Misiorny). Ś. zmarł 18 X 1988 w Warszawie; po nabożeństwie w kościele św. Jozafata został pochowany 25 X na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (A—3 tuje 1—47), żegnany przez Bardiniego i Jerzego Kamasa z Teatru Ateneum, a także ministra kultury i sztuki Aleksandra Krawczuka i sekretarza KC PZPR Andrzeja Wasilewskiego. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (1955), Krzyżem Oficerskim (1959) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (1976) Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi (1953), Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1964) oraz Medalami 10-lecia (1955), 30-lecia (1974) i 40-lecia PRL (1984).
Zawarte 2 I 1943 w Krakowie małżeństwo z Lidią Zamkow (1918—1982), absolwentką Wydz. Aktorskiego PIST (1939) i reżyserii w PWST w Warszawie z siedzibą w Łodzi (1948), zakończyło się rozwodem w r. 1949. Drugą żoną Ś-ego była od 13 VII 1950 Maria Jadwiga Wiśniewska (1925—2011), lekarz chirurg. Ś. nie miał dzieci.
Pośmiertnie ukazało się w „Pamiętniku Teatralnym” (1995 z. 1—2) wspomnienie Ś-ego pt. Jadwiga Turowicz.
Almanach sceny polskiej 1961/2 (W. 1962); toż 1988/9 (W. 1995); Artyści sceny polskiej w ZASP 1918—2008, W. 2008 s. 325—7; Kłossowicz J., Słownik teatru polskiego, W. 2002; Kosiński D., Słownik teatru, Kr. 2006; Kto jest kim w Polsce 1984. Informator biograficzny, W. 1984; Osterloff B. i in., Leksykon teatralny, W. 1996; — Adamski J., Teatr z bliska, W. 1985; Bardini A., Świder, „Teatr” 1988 nr 12 (fot.); Csató E., Interpretacje, W. 1979; Czanerle M., Komedia o końcu świata, „Teatr” 1963 nr 5 (fot.); taż, Panie i panowie teatru, Kr. 1977 s. 75—86; taż, Prawie polska szuka Millera, „Teatr” 1965 nr 7 (fot.); taż, Starzy i wykolejeni Jana Świderskiego, „Dialog” 1971 nr 8; taż, Twarze i maski, Kr. 1970 s. 214—33, 286—92, 297—308; Falkowski J., 70 lat Teatru Zagłębia i jubileuszowa „Zemsta”, „Teatr” 1968 nr 4 (fot.); Fik, Kultura po Jałcie; Fik M., Przeciw, czyli za, W. 1983; Filler W., Intryga i miłość, „Teatr” 1972 nr 4; tenże, Świderski, W. 1977 (spis prac teatr. i telewizyjnych, fot.); Gawlik J. P., Portret aktora. Jan Świderski, „Dialog” 1958 nr 9; tenże, Twarze teatru, Wr. 1963 s. 266—302 (fot.); Guderian-Czaplińska E., Teatralna Arkadia, P. 2004; Jabłonkówna L., Czerwone róże dla mnie, „Teatr” 1964 nr 17 (fot.); Jan Świderski. 70-lecie urodzin. 14 stycznia 1986, Red. B. Gościk, W. 1986 (m.in. spis ról teatr., fot.); Koenig J., Nie tylko role, „Teatr” 1988 nr 12 (fot.); Koprowski J., Jana Świderskiego portret z pamięci, tamże 1973 nr 18; Kostaszuk K., Jan Świderski, „Scena” 1976 nr 6; Kott J., Pisma wybrane. Fotel recenzenta, W. 1991; Krakowska J., Mikołajska. Teatr i PRL, W. 2011; Kral A. W., Na powrót „Księdza Marka”, „Teatr” 1963 nr 12 (fot.); Krasiński E., Teatr Polski w Warszawie 1939—2002, W. 2002; Krawczykowski Z., Jan Świderski, „Teatr” 1976 nr 6 (fot.); Kwiatkowski T., Krakowski teatr konspiracyjny, „Pam. Teatr.” 1963 z. 1—4 s. 153—4; Lasocka B., Odkrycie Fredrowskiej „Zemsty, „Teatr” 1971 nr 7; Marczak-Oborski S., Teatr czasu wojny 1939—1945, W. 1967; Mrozińska S., Trzy sezony teatralne Leona Schillera. Łódź 1946—1949, Wr. 1971; Natanson W., Anatomia cierpienia, „Teatr” 1966 nr 20 (fot.); Osterloff B., Czechow w Ateneum, tamże 1986 nr 10 (fot.); Raszewski Z., Raptularz II, Londyn 2004 s. 360; Sadowy W., Ludzie teatru, W. 2000; tenże, Teatr za kulisami i na scenie, W. 1995; Sieradzka Z., Wielki Fryderyk — i mali ludzie, „Teatr” 1977 nr 21 (fot.); Sito J. S., Mitologia polityczna, tamże 1962 nr 6 (fot.); Szczepański J. A., Rozum i afekt, tamże 1976 nr 15 (fot.); Teatr Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie 1928—1978, Red. Z. Krawczykowski, W. 1978 s. 25 (fot.); Treugutt S., Pożegnanie teatru, W. 2001; Tuszyńska A., Fredro „w zardzewiałej zbroi”, „Teatr” 1981 nr 1; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811—1944, Wr. 1978; Żeleński T. (Boy), 1001 noc teatru, W. 1975; Żurowski A., Ludzie w reflektorach, W. 1982; — Olbrychski D., Anioły wokół głowy, W. 1997 s. 61—2; Sława i infamia. Z Bohdanem Korzeniewskim rozmawia Małgorzata Szejnert, Kr. 1988; Wywiady ze Ś-m: …i Ty bądź artystą, Red. M. T. Czaputowicz et al., W. 1982 s. 146—53, „Kultura” 1976 nr 5, „Teatr” 1973 nr 12, 1975 nr 8, 1988 nr 12 (fot.), 1987 nr 3 (fot.); — „Dialog” 1981 nr 11, 1984 nr 8, 2016 nr 3; „Filmowy Serwis Prasowy” 1984 nr 22; „Kuźnica” 1947 nr 46; „Pam. Teatr.” 1971 z. 3—4 s. 396, 1995 z. 1—2 s. 54, 58, 65; „Polityka” 1967 nr 28; „Teatr” 1952 nr 5, 1953 nr 15, 1954 nr 7, 15, 1959 nr 2, 1961 nr 4, 20 (fot.), 1968 nr 14 (fot.), 1970 nr 8, 1976 nr 12—13, 1979 nr 6; „Za i przeciw” 1957 nr 27; „Życie Warszawy” 1969 nr 107, 1975 nr 93; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Pol.” 1988 nr 245, „Film” 1988 nr 49 (fot.), „Filmowy Serwis Prasowy” 1988 nr 23—24, „Polityka” 1988 nr 44 (J. Sieradzki), „Stolica” 1989 nr 5, „Teatr” 1988 nr 12, „Trybuna Ludu” 1988 nr 244 (M. Misiorny), „Życie Warszawy” 1988 nr 245—247, 249—251, 262, 295; — IS PAN: Zbiory Specjalne (rozmowa ze Ś-m przeprowadzona przez Stanisławę Mrozińską); Inst. Teatr. im. Zbigniewa Raszewskiego w W.: Teczka personalna, wycinki prasowe (recenzje, wywiady, nekrologi itd.), „Projekt ogólny Przyteatralnego Studium Aktorskiego”; Parafia rzymskokatol. p. wezw. św. Jana w W.: Księga małżeństw 1907/118; USC w Kr.: Odpis aktu ślubu z Zamkow; — Mater. Red. PSB: Wycinki prasowe; — Informacje Anny Jędrzejczyk z redakcji „Słownika biograficznego teatru polskiego” w IS PAN.
Mariusz Guzek